آیت الله صافی گلپایگانی
توضیح المسائل مطابق با فتاواى حضرت آیه اللّه العظمى آقاى حاج شیخ لطف اللّه صافى گلپایگانى بسم اللّه الرحمن الرحیم الـحـمـد للّه رب العالمین , والصلوه والسلام على خیر خلقه واشرف بریته محمد وآله الطاهرین , لا سیما بقیه اللّه فى الارضین , ولعنه اللّه على اعدائهم اجمعین الى قیام یوم الدین .
احکام تقلید
(مـسـاله 1) عقیده مسلمان به اصول دین باید از روى دلیل باشد, و نمى تواند دراصول دین تقلید نماید, یعنى بدون دلیل گفته کسى را قبول کند, ولى اگر از گفته غیربه عقاید دینى یقین پیدا کند در حکم به مسلمان بودن او کافى است , و در احکام دین باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روى دلـیـل بـدسـت آورد, یا از مجتهدتقلید کند, یعنى بدستور او رفتار نماید, یا از راه احتیاط طورى به وظیفه خود عمل نماید, که یقین کند, تکلیف خود را انجام داده است , مثلا اگر عده اى از مـجتهدین عملى را حرام میدانند, وعده دیگر مى گویند حرام نیست , آن عمل را انجام ندهد,و اگـر عـمـلـى را بـعـضى واجب و بعضى مستحب میدانند, آن را بجا آورد پس کسانى که مجتهد نیستند و نمى توانند به احتیاط عمل کنند, واجب است از مجتهد تقلیدنمایند.
(مـسـالـه 2) تقلید در احکام یاد گرفتن فتواى مجتهد است با التزام به عمل به آن , و ازمجتهدى بـایـد تـقـلید کرد که مرد و بالغ و عاقل و شیعه دوازده امامى و حلال زاده وزنده و عادل باشد, و عادل کسى است که با ملکه عدالت کارهایى را که بر او واجب است بجا آورد و کارهایى را که حرام اسـت تـرک کـنـد, و مـلـکه عدالت عبارت است ازحالتى که وادار کند انسان را به اطاعت و ترک مـعـصیت , و نشانه آن این است که
اگراز اهل محل یا همسایگان او یا کسانیکه با او معاشرت دارند حـال او را بپرسند,خوبى او را تصدیق نمایند, و مجتهدى که انسان از او تقلید میکند - در صورت عـلـم بـه مخالفت فتواى او با فتواى غیر - بنابر احتیاط واجب باید غیر, اعلم از او نباشدمگر آن که فتواى غیر اعلم موافق با احتیاط باشد یا فتواى اعلم شاذ و نادر باشد که در این صورت باید به قولى کـه احوط است عمل نماید, و اعلم یعنى کسى که درفهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدهاى زمان خود استادتر باشد.
(مساله 3) مجتهد و اعلم را از سه راه مى توان شناخت : اول - آن که خود انسان یقین کند, مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد واعلم را بشناسد.
دوم - آن که دو نفر عالم عادل , که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند,مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند بشرط آن که دو نفر عالم عادل دیگربا گفته آنان مخالفت ننمایند.
سـوم - آن کـه عـده اى از اهـل علم که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند, و ازگفته آنان اطمینان پیدا مى شود, مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند .
(مـسـالـه 4) اگـر شـناختن اعلم مشکل باشد مى تواند از کسى تقلید کند که یقین به اعلم بودن دیـگران از او نداشته باشد یا مخالفت فتواى او با فتواى اعلم معلوم نباشد واگر چند نفر درنظر او اعلم از دیگران وبا یکدیگر مساوى باشند, باید از یکى از آنان تقلید کند.
ولى چنانچه یکى پرهیزکارتر باشد بهتر آن است که از او تقلید کند.
(مساله 5) بدست آوردن فتوى یعنى دستور مجتهد چهار راه دارد: اول - شنیدن از خود مجتهد.
دوم - شنیدن از دو نفر عادل .
سوم - شنیدن از کسى که انسان به گفته او اطمینان دارد.
چهارم - دیدن در رساله مجتهد, در صورتى که انسان بدرستى آن رساله اطمینان داشته باشد.
(مساله 6) تا انسان یقین نکند که فتواى مجتهد عوض شده است , مى تواند به آنچه در رساله نوشته شده عمل نماید, و اگر احتمال دهد که فتواى او عوض شده جستجو لازم نیست .
(مـسـالـه 7) اگر مجتهد اعلم در مساله اى فتوى دهد, کسى که از او تقلید مى کند,بنابر احتیاط نمى تواند در آن مساله به فتواى مجتهد دیگر عمل کند ولى اگر فتوى ندهد و بفرماید احتیاط آن اسـت کـه فـلانطور عمل شود, مثلا بفرماید احتیاط آن است که در رکعت سوم و چهارم نماز, سه مرتبه تسبیحات اربعه یعنى (سبحان اللّه والحمد للّه ولا اله الا اللّه واللّه اکبر) بگویند, مقلد باید یا به ایـن احتیاط, که احتیاطواجبش مى گویند عمل کند وسه مرتبه بگوید, یا به فتواى مجتهدى که عـلـم او ازمـجتهد اعلم کمتر و از مجتهدهاى دیگر بیشتر است عمل نماید, پس اگر او یک مرتبه گـفتن را کافى بداند, مى تواند یک مرتبه بگوید.
و همچنین است اگر مجتهداعلم بفرماید مساله محل تامل یا محل اشکال است .
(مـسـالـه 8) اگر مجتهد اعلم بعد از بیان فتوى در مساله اى احتیاط کند مثلا بفرمایدیک مرتبه تـسبیحات خواندن در رکعت سوم و چهارم کفایت مى کند اگرچه احتیاطاین است که سه مرتبه بخوانند, مقلد مى تواند به خواندن یک مرتبه اکتفا کند ومى تواند رعایت
احتیاط نموده , سه مرتبه بخواند و این احتیاط را احتیاط مستحب گویند.
(مـساله 9) اگر مجتهدى که انسان ازاو تقلید مى کند, از دنیا برود باید از مجتهد زنده تقلید کند, ولى کسى که در مساله اى به فتواى مجتهدى عمل کرده یا آن را یاد گرفته وملتزم به عمل به آن شـده بـاشـد, اگـر بعد از مردن آن مجتهد در آن مساله به فتواى مجتهد زنده رفتار نکرده باشد, مـى تـوانـد در آن مساله به فتواى مجتهدى که از دنیارفته باقى باشد, بلکه جواز بقا بر تقلید او در سایر مسائل نیز بعید نیست .
ولى اگرمجتهد میتى که از او تقلید مى کرده اعلم از حى باشد بقا بر تـقلید او بنابر احتیاطواجب است چنانکه اگر مجتهد حى از میت اعلم باشد عدول به حى واجب است .
(مـسـالـه 10) اگر در مساله اى به فتواى مجتهدى عمل کند, و بعد از مردن او درهمان مساله به فـتـواى مـجتهد زنده رفتار نماید, دوباره نمى تواند آن را مطابق فتواى مجتهدى که از دنیا رفته است انجام دهد.
ولى اگر مجتهد زنده در مساله اى فتوى ندهد, واحتیاط نماید ومقلد مدتى به آن احـتـیـاط عـمـل کـنـد, دوبـاره مـى تـوانـد به فتواى مجتهدى که از دنیا رفته عمل نماید, مثلا اگرمجتهدى گفتن یک مرتبه (سبحان اللّه والحمد للّه ولا اله الا اللّه واللّه اکبر) را در رکعت سوم و چـهـارم نـمـاز کـافى بداند, ومقلد مدتى به این دستور عمل نماید و یک مرتبه بگوید, چنانچه آن مـجـتـهد زنده احتیاط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلد مدتى به این احتیاط عمل کند وسه مرتبه بگوید دوباره مى تواند به فتواى مجتهدى که از دنیا رفته برگردد و یک مرتبه بگوید.
(مساله 11) مسائلى را که انسان غالبا به آنها احتیاج دارد واجب است یاد بگیرد.
(مـسـالـه 12) اگـر بـراى انـسـان مساله اى پیش آید که فتواى اعلم را نداند اگر مخالفت فتواى غیراعلم با اعلم معلوم نباشد یافتواى غیراعلم موافق با احتیاط باشد مى تواندبه غیراعلم رجوع کند ومى تواند ازروى احتیاط وظیفه خودرا انجام دهد.
(مـسـاله 13) اگر کسى فتواى مجتهدى را به دیگرى بگوید چنانچه فتواى آن مجتهدعوض شود لازم نیست به او خبر دهد که فتوى عوض شده ولى اگر بعد از گفتن فتوى بفهمد اشتباه کرده , در صورتى که ممکن باشد باید اشتباه را برطرف کند .
(مـسـالـه 14) اگـر مکلف مدتى بدون تقلید عمل کند در صورتى صحیح است که مطابق با واقع انجام شده باشد, واگر عبادى بوده به قصد قربت آن را بجا آورده باشد, و راه بدست آوردن مطابق شـدن آن بـا واقـع ایـن است که یا بعد علم پیدا کندکه مطابق با واقع بوده یا آن که مطابق فتواى مجتهدى که فعلا وظیفه اش تقلید ازاوست واقع شده باشد.
درباره این سایت